کد مطلب:14261 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » احكام

ديه زن چنانچه از ثلث ديه كامل بيشتر باشد نصف خواهد شد. حال اين حكم در چه مواردي جاري مي گردد، آيا مي بايست بيش از يك ثلث در يك فقره ديه يا ارش باشد يا اين كه هرگاه جمع ارش و ديه متعلق به جراحات و شكستگي هاي متعدد نيز در زن از ثلث بيشتر باشد، ديه آن نصف خواهد شد وآيا در اين مورد اخير چنانچه جراحات متعدد با يك ضربه ايجاد شده باشد. مانند تصادف يا چندضربه تفاوتي دارد يا خير؟

در ماده 301 قانون مجازات اسلامي به پيروي از فقه شيعه 1 ديه زن و مرد را تا ثلث برابر دانسته است .آنگاه كه ديه به ثلث رسيد ديه زن به نصف ديه مرد تقليل مي يابد ولي قانون گذار به طور روشن در مورد ارش صدمات وارد بر زن سخني به ميان نياورده است كه اگر ارش جراحت زن به ثلث رسيد همانند ديه به نصف تقليل مي يابد يا ارش تقليل نمي يابد. مگر اين كه گفته شود كه واژه ديه مفهوما شامل ارش نيز مي شود.
فقها نيز راجع به ارش صدمات وارد بر زن به طور روشن سخن نگفته اند و متعرض مسأله نشده اند ولي دراين رابطه از فقهاي معاصر سه دسته فتوا موجود است .
1 ـ فتواي معروف ميان فقهاي معاصر اين است كه جنسيت در كمتر از ثلث دخالت ندارد ولي وقتي ارش به ثلث برسد، ارش صدمه وارد بر زن به نصف ارش صدمه وارد بر مرد تقليل مي يابد.2 تعدادي از روايات دليل اين نظريه است مثل صحيحه حلبي از امام صادق (ع ) قال :
«جراحات الرجال و النساء سواء، سن المرأه بسن الرجل و موضحه المرأه بموضحه الرجل ، واصبع المرآه باصبع الرجل حتي تبلغ الجراحه ثلث الديه فاذا بلغت ثلث الديه ضعفت ديه الرجل علي ديه المرأه ».3
يعني جراحات و صدمات مردان و زنان در قصاص و مقدار ديه يكسان هستند، دندان زن با دندان مردمساوي و موضحه زن و مرد يكسان و انگشت زن در برابر مرد يكسان است تا اين كه جراحت به ثلث ديه برسد،پس وقتي به ثلث رسيد ديه مرد دو برابر ديه زن مي باشد.
در اين روايت جراحات شامل جراحاتي كه ديه مقدره دارد و جراحاتي كه ديه مقدره ندارد مي شود وحضرت حكم به تقليل ارش در مورد رسيدن به ثلث نموده اند.
2 ـ ارش جراحات زن هر مقدار باشد ولو كمتر از ثلث ، نصف ارش صدمه وارد بر مرد محاسبه مي گردد.آيت الله العظمي العظمي بهجت اين نظريه را پذيرفته اند كه در پايان مباحث به متن فتوا اشاره مي گردد.4 شايدمستند نظر ايشان عموم صحيحه ابومريم است كه بعدا ذكر مي كنيم .
3 ـ ارش جراحات زن هر مقدار باشد ولو بيشتر از ثلث مساوي با مرد است و به نصف تقليل نمي يابد وتقليل مربوط به ديه است نه ارش ، اين نظر از آيت الله العظمي موسوي اردبيلي نقل شده است .5 ولي نظرمعروف و مشهور همان نظريه اول است . پس ارش جراحات زنان همانند ديه وقتي به ثلث برسد به نصف ديه مرد تقليل مي يابد.
در اينجا دو سؤال را بايد پاسخ دهيم .
1 ـ آيا در صورتي كه مجموع ارش و ديه زن از ثلث تجاوز نمايد يا به ثلث برسد به نصف ديه مرد تقليل مي يابد يا حكم مزبور در هر كدام از ديه يا ارش به تنهايي اگر به ثلث برسد، جاري مي گردد؟
اين سؤال از فقهاي معاصر استفتا شده است و در جواب فرموده اند: فرقي نيست و اگر مجموع ديه و ارش به ثلث برسد باز به نصف ديه مرد تقليل مي يابد.
آيت الله العظمي مكارم شيرازي مي فرمايند:
«تفاوتي بين ديه و ارش در اين مسأله نيست و محاسبه مجموع در صورتي صحيح است كه هر دو مربوط به يك جنايت باشد»6
آيت الله العظمي العظمي سيد محمدرضا موسوي گلپايگاني و صافي گلپايگاني نيز همين مطلب رافرموده اند.7
البته بر اساس نظر آيت الله العظمي بهجت كه در ادامه نقل خواهد شد، قبل از رسيدن به ثلث هم ارش جراحات زن تنصيف مي شود و جمع نمودن بين مقدار ارش و ديه اثري ندارد. بر اساس نظر آيت الله العظمي موسوي اردبيلي ، ارش جراحات زن همانند مرد است قبل از ثلث و بعد از ثلث و ارش جراحات با ديه جمع نمي شود كه در ادامه مباحث به متن استفتاي معظم له اشاره مي گردد.
2 ـ در صورتي كه جراحات متعدد ايجاد شده باشد، آيا همه جراحات با هم محاسبه و با ثلث سنجيده مي شوند يا نه ؟ در اينجا چند صورت است كه به طور جداگانه بررسي مي كنيم .
الف . اگر با يك ضربه در بدن زن چند جراحت ايجاد كرده است به طوري كه عرفا يك جنايت شمرده شود، در اين صورت ارش مجموع جراحت ها محاسبه شده و اگر به ثلث برسد يا از ثلث ديه مرد تجاوز كندارش به نصف تقليل مي يابد. مثل اين كه با يك ضربه چهار انگشت زن را قطع كند يا دو جاي دست او را زخم كند.
اين مورد را اكثر فقها قبول دارند8 كه مجموع محاسبه مي شود و در صحيحه ابان بن تغلب در قطع يك انگشت دست زن ، امام (ع ) 10 شتر ديه قرار مي دهند و در قطع دو انگشت 20 شتر و در قطع سه انگشت 30شتر و در قطع چهار انگشت 20 شتر قرار مي دهند9 كه مجموع چهار انگشت را باهم محاسبه كرده اند در حالي كه قطع چهار انگشت با يك ضربه واحد ايجاد شده است و قدر متيقن از اين روايت قطع چهار انگشت با يك ضربه است .
ب . در صورتي كه با يك ضربه جراحات متعدد بر اعضاي متعدد وارد كرده به طوري كه عرفا چند جنايت شمرده شود. مثلا در يك تصادف دست را شكسته و پا را مجروح كرده و... در اينجا بين فقهاء اختلاف است .برخي تعدد جنايت را در نظر عرف مد نظر قرار داده اند و برخي وحدت ضربه را معيار دانسته اند.
آيات عظام فاضل لنكراني ، نوري همداني ، مكارم شيرازي و مقام معظم رهبري فرموده اند: كه در اين صورت هر عضو و هر جنايت مستقل محاسبه مي شود.
ولي آيت الله العظمي صافي گلپايگاني فرموده اند: «در اين صورت هم مجموع محاسبه مي شود»
به متن فتاوي فقهاي مذكور در پايان بحث اشاره مي گردد.
ج . اگر با ضربات متعدد و پشت سر هم بر يك عضو جنايت وارد كند. در اين صورت برخي از فقها بر اين عقيده اند كه هر جنايت جداگانه محاسبه مي شود و فقط آيت الله العظمي صافي گلپايگاني و نوري همداني دراين صورت گفته اند كه مجموع محاسبه شده و اگر به ثلث برسد تنصيف مي شود.
د. هرگاه با ضربات متعدد در وقايع متعدد مثلا در دو درگيري بر اعضاي متعدد جنايت وارد كند، در اين صورت هر عضو جداگانه محاسبه مي شود نه مجموع ، به خاطر اطلاق ادله و اين كه اينها عرفا وقايع متعدداست . چرا كه فحواي فتاوي فقها بر آن دلالت دارد.
ه' . اگر در واقعه واحد (در يك تصادف و يا يك درگيري ) با ضربات متعدد بر اعضاي متعدد جراحات متعدد وارد كند. در اين صورت هر عضو جداگانه محاسبه مي شود. ولي آيت الله العظمي صافي گلپايگاني دراين صورت نيز فرموده اند: مجموع محاسبه شود. چون واقعه واحد است كه ايشان معيار را وحدت و تعددواقعه ذكر كرده اند.
در پايان به استفتائاتي در مورد موضوع بحث اشاره مي گردد:

سؤال
با توجه به اين كه ديات اعضا در زن و مرد مساوي است و زماني كه ديه زن به بيشتر از ثلث برسد به نصف تقليل مي يابد. حكم فروض مختلف ذيل را بفرماييد:
الف . در صورتي كه جنايت بر يك عضو با يك ضربه وارد شده و صدمات متعدد وارد شده كه مجموع مازاد بر ثلث است .
ب . در صورتي كه بر يك عضو با جنايات متعدد صدمه وارد شده است ; ولي همه در يك عضومي باشد و مجموع ديات بيش از ثلث ديه است ؟
ج . در صورتي كه با يك ضربه جنايت متعدد بر اعضاي متعدد وارد شده است و مجموع ديات مقدره بيشتر از ثلث است . (براي مثال : در يك تصادم رانندگي ، پا، دست ، جمجمه و لگن شخصي شكسته است ).
د. در صورتي كه با ضربات متعدد جنايات متعدد به اعضاي مختلف وارد ساخته است ، مجموع افزون از ثلث است ؟ (براي مثال : با يك ضربه دست شخصي را شكسته ، بعدا با ضربه ديگري پاي وي را شكسته است و سپس جمجمه وي را مورد ضرب قرار داده و شكسته است ).10

آيت الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني
«در تمام چهار صورت مذكور اگر تمام جراحات در يك واقعه ولو به ضربات متعدده باشد و به ثلث برسدديه زن نصف ديه مرد است والله العالم .»

سؤال
جراحات وارده بر زن در صورتي كه در يك تصادف اتفاق افتاده مثلا در برخورد با ماشين اتفاق افتاده چه موجب ديه باشد يا ارش يا هردو، يكجا حساب مي شود و اگر مجموع به ثلث ديه مرد برسد به نصف برمي گردد؟11

آيت الله العظمي محمدعلي اراكي (ره )
«هريك جداگانه حساب مي شود.»

سؤال
ديه جراحت هاي زن كه درصورت به ثلث رسيدن نصف مي شود آيا مجموع جراحت ها منظور است يا يك جراحت و در اين خصوص آيا بايد ارش را نيز محاسبه كرد يا خير؟12

آيت الله العظمي سيد علي خامنه اي
«ميزان وحدت و تعدد جراحت وارده بر اعضا است . مثلا اگر با ايراد جرح متعدد چشم را كور و گوش را كرو دست را شل كند و مجموع ديات زائد بر ثلث ديه مرد باشد، تنصيف نمي شود. تنصيف راجع به خصوص ديات مقدره است .»

سؤال
ديه زن تا كمتر از يك سوم ديه كامل ، با مرد مساوي است و بعد از آن نصف مي شود،اگر زن چندزخم داشت كه مجموع آنها بيشتر از ثلث است ، اما هر يك كمتر از ثلث ديه ، چه حكمي دارد؟13

آيت الله العظمي محمد فاضل لنكراني
اگر صدمات و جراحات وارده يك دفعه و با يك ضربت واقع شده باشد ، ملاك در ثلث ، مجموع صدمات در دفعات متعدده ، واقع شده باشد، هر صدمه و جراحتي ، ديه مخصوص به خود را دارد و هر يك به تنهايي محاسبه مي شود، بنابراين ، اگر چهار انگشت زن ، مثلا با يك ضربت قطع شود، ديه نصف مي شود كه 200دينار است . ولي اگر همين چهار انگشت در دو نوبت و با دو ضربه قطع شود، ديه آنها400 دينار مي باشد وهكذا، گرچه احوط اين است كه در فرض دوم ، با مصالحه مسأله را خاتمه دهند.

سؤال
باتوجه به اين كه ديه زن در جايي كه بيش از ثلث كل ديه باشد، به نصف تقليل مي يابد، بفرماييد:
اگر مقدار ارش ، بيش از ثلث كل ديه باشد، آيا به نصف تقليل مي يابد؟ (مثلا در جايي كه كل ديه 5ميليون تومان است و ارش 2 ميليون تومان برآورد شده است .)14

آيت الله العظمي محمدتقي بهجت
«معناي ارش آن است كه پس از ملاحظه نسبت دو قيمت در حال صحت و پس از جنايت ، تفاوت از ديه نفس مأخوذ مي شود ]قهرا ديه در نفس زن ملاحظه مي شود.[ »
آيت الله العظمي ناصر مكارم شيرازي
«آري اين حكم در مورد ارش نيز جاري است .»
آيت الله العظمي سيد عبدالكريم موسوي اردبيلي
«تقليل نمي يابد.»
اداره حقوقي قوه قضاييه 15
بازگشت به استعلام شماره 434 مورخ 76/2/28 نظريه مشورتي اداره حقوقي قوه قضاييه را به شرح زيراعلام مي دارد:
در صورتي كه جراحت هاي وارده بر زن از طرف يك نفر و در يك زمان و يا در زمان هايي كه عرفا زمان واحد محسوب مي گردد وارد گردد ديه مجموع بايد در نظر گرفته شود و در اين صورت ديه جرح تا ميزان 1/3(يك سوم ) ديه كامل با مرد يكسان و مساوي است و از آن به بعد ديه زن نصف ديه مرد خواهد بود. اما اگر هرجراحت توسط يك نفر ديگر يا مجموعا توسط يك نفر اما در زمان هاي مختلف واقع شده باشد، ديه هر كدام بايد مستقلا منظور شود و ادله تنصيف شامل اين موارد كه قبلا ديه مستقر شده است نمي گردد. اما در مورد ارش در صورتي كه ارش به بيش از ثلث كل ديه برسد آيا آن ارش مثل ديه به نصف تقليل مي يابد، در قانون مجازات اسلامي مسكوت است .

سؤال
اگر ديه صدمات وارده بر زن به ثلث ديه مرد برسد نصف مي شود، حالا اگر ارش و ديه در يك حادثه بود و به ثلث ديه مرد و بيشتر بالغ گرديد، آيا باز هم تنصيف مي شود؟16

آيت الله العظمي سيد محمدرضا گلپايگاني (ره )
«اگر از ثلث تجاوز كند تنصيف مي شود.»

سؤال
مي دانيم كه ديه زن تا ثلث ديه ، مساوي ديه مرد است و اگر بيش از ثلث شد، نصف ديه مردمي شود، حال اگر چند ضربه و جراحت وارد شده باشد كه مجموع زائد بر ثلث مي شود ولي هر يك كمتراز ثلث است ، آيا ديه تنصيف مي شود يا خير؟17

آيت الله العظمي محمد فاضل لنكراني
«اگر صدمات و جراحات وارده ، به يك ضربت وارد شده ، ملاك در ثلث ، مجموع صدمات مي باشد و اگر باضربات و دفعات متعدده واقع شده باشد، ديه هر صدمه و جراحتي ، جداگانه محاسبه مي شود كه اگر زايد برثلث باشد تنصيف مي شود، والا تنصيف نمي شود، اگرچه مجموع آن بيشتر از ثلث باشد.»

سؤال
آيا در صدمات وارده بر بدن ، حكم ارش با حكم ديه يكي است كه در زن اگر به ثلث برسد برمي گردد به نصف ؟18

آيت الله العظمي محمد فاضل لنكراني
«بلي ارش نيز مانند ديه است ، يعني در زنان اگر به ثلث ديه كامل مرد برسد تنصيف مي شود.»

سؤال
اولا: ارش مثل ديه مهلت پرداخت دارد يا خير؟
ثانيا: اگر ميزان آن به ثلث برسد به نصف تقليل مي يابد يا نه ؟ و آيا اصولا ارش همان ديه غيرمعين است و طبعا آثار و خواص گوناگون آن را دارد يا صدمه و خسارتي است نظير خسارت هاي ديگر؟19

آيت الله العظمي لطف الله صافي گلپايگاني
«ظا